ALLEEN KLIKKEN OP POPCORN.

In: nrc next


Op papertoilet.com hangt een toiletrol – een witte toiletrol met een zwarte achtergrond. Met je muis kun je het toiletpapier afrollen en weer oprollen. Erg grappig. Maar als je het een paar keer gedaan hebt, ga je je afvragen wat je eigenlijk aan het doen bent.

Het is geen spelletje, want er verschijnen nergens punten in beeld. Het zou kunst kunnen zijn, maar er staat geen naam of uitleg bij. Er staat helemaal níks bij: geen info, geen links, geen banners, geen emailadres – niks. Het is ook geen onderdeel van een groter geheel, want de domeinnaam staat op zichzelf. Het is die toiletrol en meer valt er niet te doen.

Papertoilet.com is niet de enige in zijn soort. Hoewel de meeste websites vol met informatie staan, kom je af en toe terecht op zo’n mysterieuze site waar je maar één ding kunt doen en soms zelfs dat niet eens. Op isittuesday.com staat met ‘yes’ of ‘no’ aangegeven of het al dan niet dinsdag is, sometimesredsometimesblue.com is soms rood en soms blauw en op jellotime.com staat een grote drilpudding die je kunt laten trillen door de cursor te bewegen – meer kun je ook daar niet doen.

De pagina’s staan op domeinnamen waarvoor de eigenaren geld moeten betalen. Dat hoeft niet veel te zijn, maar toch in ieder geval zo’n tien euro per jaar. Maar als het nergens reclame voor is en als de makers hun naam er niet duidelijk aan verbinden, wat heeft het dan voor nut om zo’n website te maken en geld te betalen om de site online te houden?

In de broncode van dergelijke websites staat soms een aanwijzing over de maker. Zo blijkt de Nederlander Rafaël Rozendaal (28) verantwoordelijk te zijn voor zowel papertoilet.com als jellotime.com en zelfs nog een dertigtal andere single serving sites, zoals dit soort websites genoemd wordt.

Rozendaal beschouwt zijn websites als een vorm van kunst. ‘Ik hou van extreem nutteloze kunst,’ zegt hij. ‘Kunst heeft vaak toch een doel: een schilderij vult de lege plek boven de bank en een sculptuur in een park maakt dat park mooier. Mijn websites zijn écht nutteloos.’

De flash-animaties die Rozendaal maakt zouden weinig waarde hebben als ze zomaar ergens op internet zouden staan. Doordat ze op een afgebakende domeinnaam staan worden het op zichzelf staande kunstwerken die helemaal ‘af’ zijn. ‘De beleving van het werk is op deze manier geconcentreerder,’ zegt hij. ‘Op sites als YouTube kun je eindeloos van de ene pagina naar de volgende surfen. Single serving sites zijn eindpunten, vanwaar je niet verder kunt klikken.’

Rozendaal is lid van neen.org, een organisatie van digitale kunstenaars die samen 122 single serving sites op hun naam hebben staan. Ze betalen voor domeinnamen zoals een schilder voor zijn doek betaalt. De websites van de leden van deze organisatie zijn namelijk te koop. Al hun sites zijn verkoopbare objecten, waar je eigenaar van kunt worden. ‘Je kunt het natuurlijk niet boven je bank hangen,’ zegt hij, ‘maar het is een vorm van bezit – zoals een sculptuur in het park tot iemand’s collectie kan behoren, zo kun je ook een website aan je kunstcollectie toevoegen.’ De nieuwe eigenaar krijgt dan een DVD met backup van de flash-animatie en een certificaat van echtheid. De kunstwerken van Rozendaal kosten tussen de vier- en achtduizend euro.

Dat de kunstwerken van neen.org te koop zijn, wil niet zeggen dat alle single serving sites als verkoopbare kunstobjecten moeten worden gezien – waarschijnlijk niet. De makers blijven vaak verborgen, dus algemene uitspraken hierover zijn moeilijk te doen.

Mark Deuze, hoogleraar op mediagebied aan de universiteit van Leiden, vindt webpagina’s als verkoopbare kunstobjecten een interessante ontwikkeling. ‘Men zegt vaak dat de porno-industrie trendsetter is bij het op een nieuwe manier gebruiken van mediatechnologie, maar in feite moet je kijken naar de kunstwereld,’ zegt hij. Deuze ziet ook een parallel met viral marketing. ‘In plaats van het in een galerie te hangen, zet een digitale kunstenaar zijn werk op een afgebakend stukje internet en neemt een afwachtende houding aan. Hij hoopt dat het door iemand wordt opgepikt, dat het wordt doorverteld, dat er misschien een stukje over op een veelgelezen weblog verschijnt en dat er zo een domino-effect ontstaat.’

Deuze zegt dat de meeste websites van bedrijven en organisaties in de beginjaren van internet ook afgebakend waren. ‘Ze hadden wel links, maar die linkten alleen naar andere pagina’s bínnen de eigen website. Het is leuk dat dat nu terug te zien is in het werk van digitale kunstenaars.’

Naar aanleiding van de nutteloosheid van deze digitale kunst noemt Deuze een recent onderzoek naar twitter.com (waar je een ‘micro’weblog kunt bijhouden met zeer korte berichtjes). Het blijkt dat 9 procent van de twitteraars – een half miljoen mensen – niemand anders volgt en door niemand gevolgd wordt. ‘Hun twitterpagina is dus inhoud die zomaar in de lucht hangt en die er net zo goed níet had kunnen zijn,’ zegt Deuze.

Deze niet-bezochte twitterpagina’s zijn dus onbedoeld nutteloos omdat ze door niemand bezocht worden. De kunstwerken op single serving sites, zoals die van Rozendaal, zijn bédoeld nutteloos en worden wel veel bezocht. Alles bij elkaar trekken zijn sites dagelijks zo’n 20 tot 40 duizend bezoekers. Papertoilet.com en misternicehands.com zijn zijn meest bezochte creaties.